Krótki rys historyczny
Szubin leży w północno-wschodniej części Pałuk na Pojezierzu Wielkopolsko-Kujawskim. Pierwsze ślady ludzkie na tych terenach pochodzą z okresu ok. 8000 lat p.n.e. i przypadają na starszą epokę kamienia. Nazwa miasta ma charakter dzierżawczy i utworzona została od popularnego nazwiska bądź przezwiska Szuba, czyli rodzaju okrycia wierzchniego podbitego futrem. Pierwsza wzmianka o miejscowości pojawiła się w źródłach pisanych w 1365 r., w schyłkowym okresie panowania Kazimierza Wielkiego. Miasto zostało założone na prawie magdeburskim. Leżący w Wielkopolsce Szubin od XIV do XVIII w. należał administracyjnie do województwa kaliskiego i powiatu kcyńskiego.
Wzmianka w średniowiecznych źródłach dotyczy Sędziwoja z rodu Pałuków herbu Topór, który uważany jest za założyciela miasta, budowniczego tutejszego zamku gotyckiego i fundatora kościoła. Urodzony około 1328 r. Sędziwój był synem Sławnika, miał siostrę oraz braci Mikołaja z Wąsosza i Świętosława z Grodziska. Po rezygnacji z kariery duchownej pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji. Był między innymi podkomorzym poznańskim, starostą generalnym wielkopolskim, starostą krakowskim i wojewodą kaliskim. Z małżeństwa z Wichną z Psarskich doczekał się czterech córek. Po jego śmierci Szubin przeszedł w ręce Macieja z Łabiszyna i jego żony Małgorzaty, córki Sędziwoja, którzy podejmowali obiadem na zamku szubińskim króla Władysława Jagiełłę 1 listopada 1410 r. Król gościł w średniowiecznym mieście, które było jednym z najmniejszych miast Wielkopolski. W 1435 r. dobra szubińskie nabył Jan Czarnkowski herbu Nałęcz z Czarnkowa. W tym okresie ukształtował się herb Szubina przedstawiający pelikana karmiącego swoje młode, który swą symboliką nawiązuje do mitologii starożytnej. W XVII w. właścicielami Szubina byli Opalińscy, w tym Krzysztof Opaliński, który zapisał się w historii Polski jako osoba wszechstronnie wykształcona, gospodarna, ale i jako stronnik szwedzki w czasie potopu szwedzkiego. W tym okresie liczba ludności miasta liczyła około 450 osób, z czego połowa utrzymywała się z pracy na roli. Jesienią 1659 r. na szubińskim zamku gościł król Jan Kazimierz wraz z małżonką królową Ludwiką Marią i Stefanem Czarneckim. Dobra szubińskie w 1674 r. trafiły w ręce wielkopolskiej rodziny Konarzewskich herbu Wręby, a następnie od 1731 r. w ręce rodziny Mycielskich. W XIX w. ostatnimi właścicielami dóbr była niemiecka rodzina Kiehn. Mycielscy w XVIII w. przebudowali tutejszy zamek w rezydencję barokową. Samo miasto w tym czasie posiadało ratusz znajdujący się w centrum przy dzisiejszym Placu Kościelnym. Według spisu z 1766 r. przy tym placu usytuowanych było 26 domów, a całe miasteczko zamieszkiwało około 660 osób, w tym 596 katolików, 34 protestantów, resztę stanowili Żydzi. Miasta nie omijały zawieruchy wojenne i pożary. Te ostatnie trawiły Szubin w 1797 i 1840 r. W 1773 r. Szubin został włączony do zaboru pruskiego w wyniku I rozbioru Polski. W 1794 r., w czasie powstania kościuszkowskiego miasto zostało wyzwolone spod panowania pruskiego, a w działalność powstańczą zaangażował się właściciel dóbr szubińskich Stanisław Mycielski. Upadek powstania przywrócił władzę pruską w mieście, które odzyskało wolność w latach Księstwa Warszawskiego. W 1816 r. miasto liczyło 1300 mieszkańców, z czego połowę stanowili katolicy, a resztę po połowie protestanci i Żydzi. Pół wieku później, w 1858 r., miasto podwoiło tę liczbę.
Zabór pruski w XIX w. przyniósł zmiany administracyjne. W 1818 r. roku powstał nowo utworzony powiat szubiński z Szubinem, Łabiszynem, Barcinem, Rynarzewem, Kcynią, Żninem i Gąsawą. Powiat szubiński należał do regencji bydgoskiej, która wraz z regencją poznańską tworzyła Wielkie Księstwo Poznańskie wchodzące w skład Prus. W 1835 r. utworzono w Szubinie sąd ziemski i miejski, który scalono później w sąd powiatowy. Powstały budynki urzędowe, w tym budynek starostwa i poczty, nowy kościół protestancki, szpital powiatowy, zakład wychowawczy, szkoła. Miasto powiatowe zyskało także dzięki uruchomieniu w 1895 r. połączenia kolejowego z Bydgoszczą, a w 1908 r. z Poznaniem. Dzięki istnieniu polskich organizacji społecznych wspieranych przez tutejszych duchownych z parafii pw. św. Marcina Biskupa społeczeństwo polskie oparło się akcji germanizacyjnej. Zaowocowało to w 1919 r., w czasie powstania wielkopolskiego. Po nieudanych akcjach wyzwolenia 2 i 8 stycznia miasto odzyskało wolność 11 stycznia, po zwycięskiej bitwie o Szubin. W odrodzonej Rzeczpospolitej miasto pozostało powiatem, do 1938 r. w granicach województwa poznańskiego, a następnie w województwie pomorskim. Przed wybuchem wojny liczyło 3521 mieszkańców. Wojska niemieckie wkroczyły do opustoszałego miasta 5 września 1939 r. Ta data rozpoczęła trwającą w mieście i powiecie szubińskim tragedię narodu polskiego. Eksterminacja ludności polskiej, wysiedlenia i wywózki na roboty przyniosły żniwo śmierci. Powiat szubiński wcielono do Kraju Warty, a nazwę miasta zmieniono na Altburgund. Miasto wyzwolone zostało 21 stycznia 1945 r. w wyniku wiślańsko-odrzańskiej ofensywy I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej.
Oprac. Kamila Czechowska
